Range leh nungchate humhalh:


  Range leh nungchate hi an tangkai em em a. Range tha tak chhungah chuan nungcha chi hrang hrang ten chenna tur te an hmu thei a, in tibuai lo leh indip buai lovin an awm thin a ni. Ramngaw alo chhiat chuan boruak awm dan leh ruahtui tlak dan alo danglam nghal a. Tichuan, nungchate tan eitur leh chenna tha alo awm ta lova, an vak darh a, mihring te tan harsatna leh buaina chi hrang hrang an siam ta thin a ni. A bik takin loneitu te hi a tuar hmasa ber tu an ni. Thlai natna leh eichhetu hrik an pung tual tual a, thlai thar a hlawk lo tawlh tawlh thin. Chuvangin, loneitu tupawhin ama thlai chin nana a mamawh bak ram chu a venghimin a ro hle tur a ni. Ram tihkan te, ramngaw suat te chu sual lian tak, mihringte tana pawikhawihna angah a ngai tur a ni. Amahin ramngaw a siam theilo a nih pawhin ramngaw siamtute a puibawm ang a, ramngaw leh a chhunga cheng nungchate a humhalh ang a, tichuan zawi zawi in kan thlai chin ten hmelma leh tichhetu an nei tlem tulh tulh dawn a ni.


Thlai chin dan kalphung fimkhurna:


  Ahmasaberin thlai chinna hmun hma chu fai takin siam thei reng ila, eichhetu natna leh hrik te an tlem duh bik. Tin, natna leh hrikin a eichhiat tawh thlai rah leh a kungte la khawmin halral emaw phum bo emaw thin tur a ni. Hetianga tih hian natna leh hrik te inthlahpung tur kan veng thei ang. Tin, leilet leh terrace nei te tan lei chhe phut uluk hian hlo a suat a, lei hnuaia rannung no leh a tui te a phawrh chhuak a, chung chu sava leh nungcha dangten an lo ei a, a hnua harsatna tam tak tawk awm thei a tikiam thin. Leilung timur siamtha tur leh leithur siamthat leh nana chinai leh vutduk kan hman te pawh hian thlai an venghim thei. Leithur leh leilung tha loah chuan natna hrik te an tam duh bik a, thlai an lo sawngnawi nge nge thin avangin hmelma tan tihchhiat an awmsam bik a ni.


Thlai chin pawlh dan thlan thiam a tha:


  Hmun khat rau rauah chin dan chi hrang hrang a awm thei a. Thlai chi khat ngawt kan chin reng hian natna leh hrik te an lo pung a, tawrh zawh loh khawp harsatna a thlen mai thin . Chuvangin, Organic Farming-ah chuan hmun khata thlai chikhat chin ngawr ngawr hi thil tha ber a ni lo. Kum khat chhungin hmun khatah thlai pahnih pathum a inchhawkin a chin theih a (Crop-Rotation), hetianga kan tih hian thlai chi hrang hrangte eichhetu hrik leh natna te pawikhawih thamin an inthlahpung hman lova, thil tha tak a ni.


  Tin, a rualin thlai chi hrang hrang chin pawlh (Mizo lo neih ang) theih a ni bawk a, hmelma tan chet a ti harsa duh bik. Thlai chin pawlh ro ro ah a thlur indawt zel emaw a hlawm indawtin emaw a tihtheih bawk. Thil tangkai tak pakhat awm leh chu thlaipui ber karah eichhetu natna/hrik bawk tur thlai (trap crop) ching ila, thlai pui ber kha a him duh bik. Entirnan, thlai kar a derhken pangpar phun hian thlai rulhut (nematodes) a ko khawm thei a. Tin, serthlum huanah Assam Lemon/Nimbu dah zeuh zeuh hian thlangdar leh eichhetu pangang a ko khawm a, awlsam takin a suat thei a ni.


Thlai phun hun dik:


  Thlai chi hrang hrang ten hun mil bik an nei theuh a. Hetih lai hian an tha duh bikin hmelma pawh an do thei in a tlem bik thin. A hun lova thlai chin luih hi hlawk viau thin mahse hmelma an tam duh bik a, chuvangin a theih hram chuan a hun dik taka thlai chin a tha ber.


Thlai chin thlan uluk:


  Thlai natna tam zawk hi thlai chi/abuk/atang phun darh atanga inkai chhawn an ni a. Tin, eichhetu hrik pawh an pu darh thei. Damdawi hmang lova thlai kan chin dawn chuan kan thlai chi lakluh turah fimkhur lehzual a ngai taw hang. A bik takin sawhthing tam hri te, balhla tam/hnahkir hri te hi a chi atanga tai darh a ni a. Fimkhur lehzual a ngai. Tin, thlai chi zingah natna leh hrik do thei bik te pawh an awm a, chungte chu thlan thiam a pawimawh bawk.


Taimakna leh mihring tha hman tangkai :


  Damdawi hmang lova thlai veng him tur chuan a hma aia taima zawka thlai hmun te kan vil a ngai ang. Eichhetu hrik leh pangang awm hmasa te, natna in a beih hmasak thlai kung te chu tihral nghal zung zung thin tur a ni. Tin, mei hal leh mei khu rim te hi rannung ten an duh loh avangin a khat tawka huan chhunga mei hal khuk ringawt te pawh hi thil tangkai tak, rannung te um bo thei tu a ni. Hmun remchangah chuan thlai chin hmaa tui tih tlin te a tha. Lei hnuai lama vual leh rannung awm tam tak takte a bo thei. Nisa leh meisa pawh thlai venhimna hmanraw tha tak a ni. A remchang dan angin thlai chin te chu nisa a pho lum tur a ni.


Nungchate hman tangkai :


  Thlai venhimna kawngah nungchate vek hmangin a venhim theih bawk. Ramngaw leh leilunga nungchate hi anmahni in eichhawng thin leh ral/ hmelma nei ve vek an ni a. Chu chu chhawr tangkai thiam a pawimawh hle. A hmasa berin thlai chin te eichhe si lova thlai beitu rannung suat thin nungchate (rannung tangkai) humhalh thiam a tha. Entirnan, mu chi hrang hrang, sava thenkhat, rul, sanghar, sihal, chinghnia, maimawm, uifawm, daidep, utawk, uchang, laiking etc. te hian mihring te tana pawikhawih thin rannung te an suat a, humhalh hram hram tur a ni.


  Chumi rual chuan tunlai thiamna hmanga khawi pun theih rannung tangkai an awm bawk a, Chung chu Department in loneitute hnenah a pe chhuak thin. Tin, thlai eichhetu pangang emaw phengphehlep emaw te tana natna hri siam chhuah a ni tawhin lei theih maiin an awm a, tangkai takin min pui thei. Tunlai thiamna hmang bawkin nungchate koh khawmna damdawi siamchhuah tam tak an awm a, heng hian rannung ko khawmin an thah theih bawk. Rannung tangkai zingah hian khuai zu nei chi (bees) te hi khawi tel ngei ila, khuai hian thlai par a inthlahpawlh that tira, thlai a tipung nasa thei hle a ni.


Thlai atanga siam damdawi hman:


  Thlai hnah/rah/zung atanga siam chhuah damdawi engemaw zat an awm tawh a, a langsar ber chu Neem oil/Cake hi a ni. Neem hi rannungin an ei duhlo tlat mai a. Neem tui a thlai kan kah chuan ala cham ban chhung chu an hel mai a ni. Hetiang ang chi hi hman a hlauhawm lova, uar taka hman mai tur a ni. A hman dan leh a hun a zirin Nem oil hian hetiang hian a thawk thei; Rannung tui a ti hut thei, rannung nu leh pa inkohna rim (signal/pheromones) a tibuai thei , rannung puitling a um bo thei, rannung nu a tiching thei.


Ran ek leh hnim hnah tawih leitha thlan uluk a ngai:


  Organic farming-ah chuan ran ek leh zun te, hnim tawih chi hrang hrang te, thlai seng tawhna kung ro te, thlai hnah zar sahthlak te leh a awm thei apiang te hi leitha hmuhna hmanrua ah kan hmang tawh dawn a. Hetah hian kan fimkhur loh chuan kan hnelma natna leh hrik te tidarhtu an ni thei ve bawk. Bawngek atang hian hnim hlo a darh awlsam hle a, leichhunga awm thin vual a tipung thei bawk. Chuvangin, hetiang ang lam chi hi kan hmang dawn a nih chuan tawih tha tak an ni tur a ni a, tin, uluk taka buatsaih leh natna/hrik keng tello ni thei se duhthusam a ni.

Download